انواع مسئولیت اعضای هیات مدیره
بر اساس لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت چند نوع مسئولیت مدنی برای اعضای هیئت مدیره پیش بینی شده است. که در کنار مطالعه آن ها متعرض مسئولیت های دیگری که ممکن است. متوجه اعضای هیئت مدیره شود. خواهیم شد.
مسئولیت فردی اعضای هیات مدیره شرکت
با عنایت به مقررات قانونی چند نوع مسئولیت مدنی میشود. برای اعضای هیئت مدیره متصور شد. ذیلاً به تشریح آنها میپردازیم.
گفتار اول: مسئولیت فردی
اصل در مسئولیت هیات مدیره شرکت مشترک بودن آن است. زیرا فعالیت در این هیئت به صورت جمعی می.باشد. اما تقسیم مناصب در هیات مدیره و تعیین رئیس و نایب رئیس موجب میگردد. در مواقعی این مسئولیت فردی گردد.
بر همین اساس باید گفت چنانچه یکی از اعضاء مرتکب تقصیر شود. یا عملی انجام دهد. که به شرکت یا سهامداران با شخص ثالث زیان وارد کنند. در اینجا کلیه اعضاء مشترکاً مسئولیت دارند. زیرا وی در مقام عضو هیئت و مدیر شرکت بودن چنین تقصیری را مرتکب شده و چنین فعلی را انجام داده است.
البته اعضای دیگر میتوانند با اثبات اینکه در مدیریت خود کوتاهی نکردند. در استطاعت آنان نبوده که عضو خاطی را از ارتکاب خطا و تقصیر منبع کنند، از خود رفع مسئولیت نمایند.
همچنین اگر رئیس هیات مدیره با یکی از اعضاء دارای اختیارات خاصی باشند. که هیئت مدیره به انان تفویض کرده است. و در اعمال این اختیارات مرتکب تقصیر شوند. در این حالت نیز بقیه اعضای هیئت مدیره در صورتی که ثابت گردد. که در انجام نظارت و کنترل رئیس یا عضوی که بوی اختیاری تفویض شده قصور ورزیده اند.
وفق مقررات کلی وکالت مسئولیت دارند. این در حالی است که مسئولیت فردی متوجه عضوی است که مرتکب تقصیر شده و قصوری در جهت ایجاد زمینه ارتکاب این تقصیر از سوی دیگر اعضاء صورت نگرفته باشد. که در این حالت شخص وی باید از عهده جبران ضرر بر آید.
مثلاً اگر از حدود صلاحیت و اختیاراتی که هیئت مدیره بوی تفویض کرده تجاوز کند. شخصاً در قبال نتیجه این تجاوز مسئول است. بقیه اعضای هیات مدیره مسئولیتی ندارند به همین دلیل به تنهایی باید تبعات اقدامات خود که موجب ضرر به شرکت شده متحمل گردد.
شایان ذکر است یکی از حقوقدانان اعتقاد دارد که مسئولیت فردی هنگامی رخ می دهد. که یکی از مدیران خارج از هیئت مدیره به نام شرکت اقدامی نماید که باعث ضرر شرکت گردد.
بر خلاف قولین برخی کشورها که مسئولیت فردی اعضای هیات مدیره تصریح نشده قانونگذار ایرانی در ماده ۱۴۲ لایحه قانونی مقرر کرده که به حسب مورد مسئولیت اعضای هیئت مدیره ممکن است فردی باشد.
مسئولیت مشترک اعضای هیات مدیره
فعالیت جمعی مدیران در هیئت مدیره بعضاً منجر به صدور تصمیمات از ناحیه هیئت می گردد که کلیه اعضاء آن را امضاء می.کنند. در صورتی که چنین تصمیمی خطا و اشتباه باشد، مشارکت اعضاء در صدور چنین تصمیم اشتباهی آنان را به طور مشترک در قبال ضرری که از این تصمیم حادث میشود مسئول می.کند.
البته در موارد زیادی تصمیمات این هیئت ممکن است با اطلاع سایر اعضاء با اکثریت آراء اتخاذ گردد. که در چنین حالتی نیز همچنان کلیه اعضای هیئت مدیره مسئول هستند. یکی از حقوقدانان تصریح میکند که مسئولیت مدیران در اساس مشترک است. زیرا اصولاً تصمیماتی که هیئت مدیره اتخاذ میگردد.
به اکثریت آراء بوده و با اطلاع کلیه مدیران است نویسنده دیگری در این باره میگوید که مسئولیت هیئت مدیره ممکن است. عادی باشد. یا تضامنی که مسئولیت عادی به فردی و اشتراکی تقسیم میگردد.
لفظ اشتراکی در مقابل تضامنی قرار دارد. به این مفهوم که دادگاه سهم هر کدام از مدیران را که با هم مرتکب تخلف شده اند. در ورود خسارت و جبران تعیین میکند. هر کدام از آنان به پرداخت قسمتی از خسارت محکوم میشوند. مانند موقعی که مدیری عمل خلافی انجام دهد.
مسئولیت تضامنی اعضای هیات مدیره
موضوع تضامن بین اعضای هیأت مدیره امری بسیار دقیق می باشد به نحوی که در موارد متعددی در برابر تخلف و تقصیر یکی از اعضاء کلیه آنان مسئولیت تضامنی پیدا می کنند. بنا به عقیده برخی این موضوع ظلم مبین و آشکاری را شکل میدهد.
زیرا عرف تضامن را در قراردادهای تجارتی به رسمیت شناخته در حالی که شرکتهایی مانند شرکتهای سهامی از مفهوم قرارداد فاصله گرفته.اند. مضافاً اینکه مجموعه اعضای هیئت مدیره اطراف قرارداد نمایندگی محسوب نمیشوند. لذا در قبال خطاهای شخصی یکی از اعضاء مدیرانی که در ارتکاب آن تخلفات نقشی نداشته اند. نباید مسئول قلمداد شوند.
در واقع باید گفت که اعضای هیئت مدیره نماینده یکدیگر محسوب نمیشوند. تا اگر یکی تخلف کرد اصیل را هم دخیل در خطا کنیم آنان فقط و صرفاً عضوی از هیئت مدیره می باشند.
مسئولیت غیابی اعضای هیات مدیره
مسئولیت غیابی اعضای هیات مدیره را نمیتوان نوعی مسئولیت متفاوت از مسئولیتهای فوق دانست. بلکه در اینجا منظور تشریح موقعیتی است که یک یا چند عضو هیئت مدیره در زمان اتخاذ تصمیم هیئت غایب بوده اند. بنابراین غیبت یک عضو ممکن است در هنگام اتخاذ تصمیم خلافی که مسئولیت مشترک یا مسئولیت تضامنی برای اعضاء ایجاد کرده است واقع شده باشد.
اگر اعتراض کتبی برخی از اعضاء به تصمیم اشتباه و یا خلاف قانون هیئت مدیره اثبات شود. مسئولیتی متوجه مدیران معترض نخواهد بود. لکن به نظر میرسد. که غایب بودن یکی از اعضای هیئت مدیره در جلسه ای که چنین تصمیمی اتخاذ شده عذر رافع مسئولیت شود تلقی نمیگردد. کما اینکه بی اطلاعی وی از تصمیم هیئت مدیره به علت
غیبت نیز چندان عذر موجهی محسوب نمیشود. مگر اینکه قادر باشد. که علی رغم مطلع بودن ناتوانی خود را در اعتراض به تصمیم هیئت ثابت .کند. زیرا عدم حضور بدون عذر قانونی یک عضو در جلسه هیئت مدیره را میتوان سهل انگاری و بی توجهی به حق ،شرکت سهامداران و یا اشخاص ثالت تلقی کرد.
بنابراین وی مسئول تلقی شود تا نیست یک عضو بدون عذر موجب گسترش و پخش حس منفی بین اعضایی که برای شانه خالی کردن از بار مسئولیت ناشی از مشارکت غیبت را بر حضور در جلسه هیئت مدیره ترجیح میدهند. نشود.
البته این احتمال هم وجود دارد که مدیر برای فرار از مسئولیت غیبت خود را در قالب یک عذر موجه پوشش دهد. از این رو همانطور که قبلاً اشاره کردیم. در صورت عدم اعتراضی عضو غاییه چه غیبت وی با عذر موجه باشد. یا غیر موجه او را باید مسئول دانست. مگر اینکه تصمیم هیئت قبل از اطلاع وی به مفاد آن به سرعت اجراء شده باشد.
مسئولیت تادیبی اعضای هیات مدیره
علاوه بر مسئولیت مدنی اعضای هیئت مدیره آنان دارای مسئولیت تأدیبی نیز هستند. مسئولیت خدمتی و تأدیبی به صورت کلی عبارتست از اخلال شخص موظف اعم از ایجابی یا سلبی یا اتیان فعلی که منع شده در واجبات وظائف و تکالیفی که بر عهده دارد.
هدف از این مسئولیت جلوگیری کارمند یا مستخدم از ارتکاب خطای انضباطی است. در این باره یکی از نویسندگان بیان میدارد. که بی شک یک مدیر در مقابل شخص ثالث مسئول خطاهای شخصی خود است. ولی زمانی که وی به عنوان مدیر شرکت معامله نموده باشد.
آن معامله به ضرر ثالث اجرا نشود شخص اخیر نمیتواند به خطای وی در یک مسئولیت خارج از قرارداد متمسک گردد. چه در واقع یک تخلف خدمتی به مفهوم حقوق اداری مصداق یافته است. از همین ،جهت مسئولیت عدم اجرای قرارداد به عهده ی شرکت قرار دارد».
مسئولیت جزائی اعضای هیات مدیره
جرائمی که مدیران شرکتها انجام میدهند به دلیل شخصیت فردی این اشخاص با جرائم افراد عادی متفاوت است به همین دلیل مدیران خاطی و متخلف را در زمره مجرمین یقه سفید قرار می.دهند. از خصوصیات جرائم یقه سفیدها پیچیدگی خاص این جرائم است. که به قولی تکنیکی می.باشند.
زیرا مرتکبین آنها حائز خبرویت خاص هستند. به عبارت دیگر در ارتکاب این نوع بزه اطلاعات نظری و شغلی مورد استفاده قرار می گیرد. که در نتیجه آن مقاصد مجرمانه مرتکبین با تبانی با یکدیگر، به راحتی پوشش داده میشود.
لذا مرتکبین این جرائم اشخاص متخصص و کاردان، مانند مدیران شرکت ها هستند. دلیل اطلاق اشخاص یقه سفید به آنان به خاطر نفوذ و موقعیت اجتماعی متمایز آنها در جامعه می،باشد. کما اینکه دانش و خبرویت را نیز پشتوانه خود دارند. آن زمان که مدیران شرکت این جرائم را برای منفعت شرکت انجام میدهند. به آن شرکتها عبارتست از اعمال مجرمانهای اعم از فعل یا ترک فعل که ناشی از قصد عنوان جرم شرکتی داده می.شود.
تعریف جرم شرکتی
در تعریف جرم شرکتی مثلا کارمر میگوید که جرائم عمدی یا غیر عمدی است که توسط افرادی که جایگاههای ساختاری در داخل تشکیلات به عنوان مدیران شرکت ،دارند. ارتکاب مییابد. این تصمیمات از این حیث که مبنای تشکیلاتی دارند. طبق اهداف عملیاتی که مهمترین آنها سود است و نیز وفق اقدامات استاندارد عملیاتی و معیارهای فرهنگی آن تشکیلات ،هستند. سازمانی و تشکیلاتی میباشند و به قصد منفعت رسانی به شرکت صورت میگیرد.
