تفاوت شرکت تعاونی و غیر تعاونی

تفاوت شرکت تعاونی و غیر تعاونی

با توجه به قانون ثبت شرکت‌ها در ایران، شرکت‌های تجاری به هفت دسته مختلف تقسیم می‌شوند. که یکی از این دسته‌ها، شرکت‌های تعاونی می‌باشد. شرکت تعاونی به عنوان یکی از انواع شرکت‌های خدمات کارمندان در نظام حقوقی ایران شناخته می‌شود.

این نوع شرکت با سایر انواع شرکت‌های تجاری دارای تفاوت‌هایی است که نیازمند بررسی و مقایسه دقیق می‌باشد. در این راستا، نیاز است که ابتدا به معرفی هر یک از مدل‌های شرکت تجاری در ایران بپردازیم. سپس با تعریف دقیقی از شرکت تعاونی، تفاوت‌های آن با دیگر انواع شرکت‌ها را بررسی نماییم.

انواع شرکت ها در قانون تجارت ایران

به موجب ماده ۲۰ قانون تجارت، شرکت های تجاری به هفت نوع تقسیم می‌شوند:
۱. شرکت‌های سهامی
۲. شرکت با مسئولیت محدود
۳. شرکت تضامنی
۴. شرکت مختلط غیر سهامی
۵. شرکت مختلط سهامی
۶. شرکت نسبی
۷. شرکت تعاونی تولید و مصرف

شرکت‌های تعاونی به عنوان یکی از اشکال شرکت‌های تجاری شناخته می‌شوند و در واقع هدف اصلی آنها ایجاد همکاری و حمایت از اعضا است. این شرکت‌ها معمولاً به منظور تأمین نیازهای مشترک اعضا تأسیس می‌شوند.  از این نظر با دیگر انواع شرکت‌ها مانند شرکت‌های سهامی، با مسئولیت محدود و مشارکت متفاوت هستند.

ویژگی‌ مهم شرکت‌های تعاونی

از ویژگی‌های مهم شرکت‌های تعاونی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. هدف اجتماعی: برخلاف بسیاری از شرکت‌های تجاری که فقط به دنبال سود هستند، شرکت‌های تعاونی عمدتاً بر بهبود وضعیت اعضای خود تمرکز دارند. اهداف اجتماعی و اقتصادی را به طور همزمان دنبال می‌کنند.
2. مالکیت مشترک: اعضای یک شرکت تعاونی مالکیت مشترک را تجربه می‌کنند و تصمیم‌گیری‌ها به صورت دموکراتیک و با رأی‌گیری انجام می‌شود.
3. تقسیم سود: سود حاصل از فعالیت‌های شرکت تعاونی معمولاً بین اعضا تقسیم می‌شود، که این کار بر اساس میزان استفاده اعضا از خدمات انجام می‌گیرد.
4. قوانین و مقررات خاص: شرکت‌های تعاونی تحت قوانین خاصی اداره می‌شوند که به نحوه تأسیس، مدیریت و فعالیت‌های آنها مربوط می‌شود و به نوعی حمایت از حقوق اعضا را فراهم می‌کند.

بنابراین، علی‌رغم تفاوت‌های اساسی، شرکت‌های تعاونی در چارچوب قانونی و حقوقی شرکت‌های تجاری قرار می‌گیرند. می‌توان آنها را جزو این دسته به شمار آورد.

مختصری از قوانین اعضای شرکت تعاونی

یکی از نکات کلیدی برای شرکت تعداد حداکثر اعضا است. همواره از ورود اعضا جدید استقبال می‌شود.
در این شرکت، ورود همکاران در یک حوزه کاری بلامانع است و هیچ محدودیتی در این زمینه وجود ندارد.
در صورتی که نیاز مشترکی برای تعاونی بوجود آید، ممکن است عضویت جدیدی به شرکت افزوده شود.
خروج اعضا نیز آزادانه انجام می‌گیرد. به جز در موارد خاص، شرکت نمی‌تواند کسی را اخراج کند.

تفاوت‌های کلیدی بین شرکت‌های تعاونی و تجاری

تفاوت‌های کلیدی بین شرکت‌های تعاونی و تجاری به شرح زیر است:

الف ـ هدف:

۱. جنبه‌های عاطفی:

شرکت‌های تعاونی معمولاً با هدف پاسخگویی به نیازهای اجتماعی و اقتصادی گروه‌های کم درآمد و آسیب‌پذیر تأسیس می‌شوند. این نوع شرکت‌ها بر پایه همبستگی، همیاری و همکاری اعضاء شکل می‌گیرند و به دنبال جلب امنیت اجتماعی برای اعضاء هستند. در واقع، این ابعاد عاطفی افراد را دور هم جمع می‌کند تا با اتحاد و همکاری به حل مسائل مشترک بپردازند. تعاونی‌ها از طریق ایجاد حس مسئولیت مشترک در میان اعضا به دنبال ارتقاء کیفیت زندگی و بهبود شرایط اجتماعی آنها هستند.

۲. جنبه‌های اقتصادی:

علاوه بر جنبه‌های عاطفی، هدف اقتصادی نیز در تأسیس شرکت‌های تعاونی بسیار حائز اهمیت است. این شرکت‌ها به دنبال تأمین حداقل نیازهای اقتصادی اعضا و تضمین توزیع عادلانه منابع و کالاها هستند. رغبت به بهبود شرایط اقتصادی طبقات کم درآمد و تلاش برای ایجاد فرصت‌های برابر برای همه اعضا از اصلی‌ترین دلایل شکل‌گیری شرکت‌های تعاونی به شمار می‌آید. این هدف اقتصادی به تعاونی‌ها کمک می‌کند تا از طریق همکاری و مشارکت جمعی، به سود و درآمد بیشتری دست پیدا کنند و همچنین هزینه‌ها را کاهش دهند.

نتیجه‌گیری:

تفاوت شرکت های تعاونی و غیر تعاونی که بیشتر بر مبنای حداکثر کردن سود و بازده اقتصادی تمرکز دارند، شرکت‌های تعاونی به جنبه‌های اجتماعی و اقتصادی بیشتری توجه می‌کنند. تلاش دارند. تا نیازهای بشری و اجتماعی را نیز برآورده سازند. به همین دلیل، شرکت‌های تعاونی به عنوان یک ابزار مؤثر برای توسعه اجتماعی و اقتصادی در جوامع در حال توسعه شناخته می‌شوند.

ب ـ عضویت:
نظام عضویت در شرکت‌های تعاونی و تجاری

۱. هدف اصلی عضویت:

• شرکت‌های تجاری: در این نوع شرکت‌ها، عضویت به میزان سرمایه‌گذاری شخص بستگی دارد و شخصیت اجتماعی فرد اهمیت چندانی ندارد. این بدان معنی است که افراد کم درآمد یا کسانی که توانایی سرمایه‌گذاری ندارند، معمولاً به راحتی نمی‌توانند وارد این نوع شرکت‌ها شوند. در واقع، هدف اصلی شرکت‌های تجاری حداکثر کردن سود از طریق جذب سرمایه کلان از تعداد کمتری از اعضا است.
• شرکت‌های تعاونی: در مقابل، این نوع شرکت‌ها بر اساس شخصیت اخلاقی و اجتماعی اعضا عمل می‌کنند. در شرکت‌های تعاونی، سرمایه‌گذاری در درجه دوم اهمیت قرار دارد و هدف اصلی تأمین نیازهای اعضا و ارتقای همکاری و همیاری میان آنهاست.

۲. مقررات ورود و خروج اعضا:

• شرکت‌های تجاری: ورود و خروج اعضا شرکت تعاونی به شدت وابسته به شرایط سرمایه است. تعداد اعضا اصلاً اهمیتی ندارد و مؤسسین معمولاً تعداد کمتری از اعضای دارای سرمایه بالا را برای کاهش ریسک و حداکثر کردن سود جذب می‌کنند. علاوه بر این، خروج اعضا به سادگی امکان‌پذیر نیست و نیاز به موافقت دیگر اعضا یا حتی حکم دادگاه دارد.
• شرکت‌های تعاونی: برعکس، در این نوع شرکت‌ها، حداکثر عضویت برای مشارکت جلب شده و شخصیت‌های اجتماعی و اخلاقی به راحتی خوشامد گفته می‌شوند. ورود افراد جدید به دلیل نیاز مشترک و همکاری‌های حرفه‌ای مجاز است و خروج اعضا عموماً آزاد می‌باشد، به جز در موارد خاص.

ج ـ سرمایه:

نقش سرمایه در شرکت‌ها:

• شرکت‌های تجاری: سرمایه نقش اساسی و محوری دارد و تمام فعالیت‌ها، تصمیم‌گیری‌ها و امور مدیریت مرتبط با مقدار سرمایه هر شریک است. تأسیس این نوع شرکت‌ها نیز نیازمند تعهد به سرمایه کامل و پرداخت سهم نقدی است. عدم تکمیل سرمایه ممکن است به انحلال شرکت ختم شود، حتی اگر دلایل دیگری برای انحلال وجود داشته باشد.
• شرکت‌های تعاونی: سرمایه در اینجا بیشتر به عنوان یک وسیله برای تسهیل همکاری و خدمت به اعضا به کار می‌رود. تصمیم‌گیری‌ها معمولاً بر اساس آرای اعضا صورت می‌گیرد و هر عضو، بدون توجه به میزان سرمایه‌گذاری، حق یک رأی دارد. این رویکرد به تعاونی‌ها اجازه می‌دهد که بر اساس نیازها و نظرات اعضا فعالیت کنند و نه صرفاً بر اساس میزان سرمایه.

د ـ سود:

هدف در زمینه سود:

• شرکت‌های تجاری: سود محور اصلی تمامی فعالیت‌ها و برنامه‌ریزی‌ها در این نوع شرکت‌هاست. فعالیت‌ها، تبلیغات و رقابت‌ها حول محور افزایش سود می‌چرخند. تقسیم سود نیز به نسبت سرمایه‌گذاری انجام می‌شود، که بر اساس این اصل، اعضا به دنبال حداکثر کردن منافع خود هستند.
• شرکت‌های تعاونی: سود در این نوع شرکت‌ها محدود است. نمی‌تواند از درصد معینی تجاوز کند. هدف اصلی این شرکت‌ها تأمین نیازهای اعضا و تعامل مثبت با آنهاست. همچنین، میزان سود هر عضو بر اساس خرید آنها تا حد معینی تعیین می‌شود. تقسیم مازاد سود بر اساس میزان خرید اعضا صورت می‌گیرد، نه سرمایه‌گذاری.

ه ـ سهم:

• در شرکت‌های تجاری: سهم هر عضو تنها به اعتبار میزان سرمایه‌گذاری او در شرکت مشخص می‌شود. این سهام در واقع نمایان‌گر قدرت اقتصادی و نفوذ او در تصمیم‌گیری‌های شرکت است.
• در شرکت‌های تعاونی: سهم اعضا بیشتر نمادین است و به معنای نمایندگی آنان در فعالیت‌های مشترک است. اعضاء سهام را به عنوان ابزاری برای خدمت به یکدیگر و تحقق اهداف مشترک می‌بینند. لذا، سهم در این نوع شرکت‌ها نباید به معنای افزایش قدرت و نفوذ بر تصمیم‌گیری‌ها تلقی شود.

تفاوت‌های شرکت تعاونی با سایر شرکت‌های تجاری

در ذیل به 5 مورد از تفاوت شرکت تعاونی و غیر تعاونی پرداخته ایم.

اولین تفاوت: تعداد شرکای شرکت تعاونی

 در شرکت‌های تجاری، حداقل تعداد شرکاء ۲ نفر است. این تعداد در شرکت سهامی خاص به ۳ نفر و در شرکت سهامی عام به ۵ نفر افزایش می‌یابد. اما در شرکت تعاونی، حداقل تعداد شرکاء ۷ نفر تعیین شده است. 

دومین تفاوت: شخصیت شرکای شرکت تعاونی

برخلاف سایر شرکت‌های تجاری، در شرکت تعاونی، تمامی شرکاء باید اشخاص حقیقی باشند. در حالی که در دیگر انواع شرکت‌ها، امکان شراکت اشخاص حقوقی نیز وجود دارد. همچنین، شرکای شرکت تعاونی باید در همان حرفه‌ای که موضوع شرکت است، شاغل باشند، در حالی که این شرط در سایر شرکت‌ها الزامی نیست.

سومین تفاوت: اهداف شرکت تعاونی

هدف اصلی شرکت‌های تجاری، انجام فعالیت‌های تجاری و کسب سود است. در مقابل، اهداف شرکت‌های تعاونی شامل موارد زیر می‌باشد:

ایجاد و تأمین شرایط و امکانات کار برای همه به منظور دستیابی به اشتغال کامل.

فراهم کردن وسایل کار برای کسانی که توانایی انجام کار دارند، اما وسایل لازم را ندارند.

پیشگیری از تمرکز ثروت در دست افراد و گروه‌های خاص به منظور تحقق عدالت اجتماعی.

جلوگیری از تسلط مطلق دولت به عنوان کارفرما.

قرار دادن مدیریت، سرمایه و منابع در اختیار نیروی کار و تشویق به بهره‌برداری مستقیم از حاصل کار خود.

جلوگیری از انحصار، احتکار، تورم و آسیب به دیگران.

توسعه و تقویت مشارکت و تعاون عمومی بین مردم.

چهارمین تفاوت: امتیازات شرکت تعاونی

به دلیل نقش حمایتی شرکت‌های تعاونی، آن‌ها از امتیازات و معافیت‌هایی نسبت به سایر شرکت‌ها برخوردارند. این شامل معافیت‌های دائمی یا مقطعی از پرداخت مالیات و عوارض، واگذاری اموال دولتی با تسهیلات خاص و امکان اخذ وام‌های بدون بهره یا کم بهره می‌شود.

پنجمین تفاوت: سرمایه در شرکت تعاونی

در ثبت شرکت‌ تجاری، سرمایه نقش اصلی و اساسی را ایفا می‌کند و همه امور مربوط به فعالیت و اداره شرکت به سرمایه وابسته است. اما در شرکت‌های تعاونی، سرمایه تنها برای راه‌اندازی شرکت استفاده می‌شود. به همین دلیل، شرکت‌های تعاونی سرمایه ثبت‌شده‌ای ندارند و با توجه به امکان خروج و اخراج اعضا، سرمایه آن‌ها دائماً در حال تغییر است.

تفاوت شرکت های تعاونی و غیر تعاونی

سهم در شرکت‌های تعاونی:

الف: پیش‌پرداختی برای بهره‌مندی از مزایای اجتماعی و اقتصادی:

در شرکت‌های تعاونی، سهم به عنوان پیش‌پرداختی برای دسترسی به خدمات و مزایای اجتماعی و اقتصادی تلقی می‌شود. این سهم به اعضا اجازه می‌دهد تا از امکاناتی مانند خرید کالاهای ارزان‌تر، دسترسی به خدمات تخصصی و حمایت از نیازهای اقتصادی مشترک بهره‌مند شوند. بنابراین، هدف از این سرمایه‌گذاری صرفاً کسب سود نیست بلکه تأمین نیازهای جمعی است.

ب: قیمت اسمی سهم و قیمت بازار:

یکی از ویژگی‌های مهم سهام در شرکت‌های تعاونی این است که قیمت اسمی سهم هرگز با قیمت بازار آن تفاوتی ندارد. این به این معناست که ارزش سهام به صورت ثابت باقی می‌ماند و در نتیجه، اعضا نمی‌توانند از نوسانات بازار برای کسب سودهای غیرمنصفانه استفاده کنند. این رویکرد به حمایت از همکاری و همیاری میان اعضا کمک می‌کند و از هرگونه تاثیر منفی نامطلوب اقتصادی جلوگیری می‌کند.

ج: سهام با نام و غیرقابل انتقال:

در شرکت‌های تعاونی، سهام به صورت غیرقابل انتقال و با نام است. این بدان معنی است که اعضا نمی‌توانند به سادگی سهم خود را به دیگری منتقل کنند. این ویژگی مانع از سودجویی فردی و اقتصادی می‌شود و سبب می‌گردد که شرکت و اعضای آن به یکدیگر متعهد باقی بمانند. در واقع، این امر بر پیوند اجتماعی و همکاری اعضا تأکید دارد و روح جمعی را در این نوع شرکت‌ها تقویت می‌کند.

آثار اجتماعی

در مطلب تفاوت شرکت های تعاونی و غیر تعاونی، شرکت‌های تجاری و تعاونی در عرصه‌های اقتصادی و اجتماعی تأثیرات متفاوتی دارند:

شرکت‌های تجاری:

• کسب سود: شرکت‌های تجاری اولویت اصلی خود را بر روی کسب سود و افزایش سرمایه‌ای می‌گذارند. بنابراین، رفتارهای آنها تحت تأثیر تفکرات سرمایه‌داری و نفع‌پرستی قرار دارد و تمرکز آنها بیشتر بر روی رقابت و به حداکثر رساندن منافع فردی است.
• توسعه صنعت: این شرکت‌ها معمولاً موجب توسعه و پیشرفت در صنعت و اقتصاد می‌شوند، اما هدف آنها بیشتر بر مبنای منافع شخصی و حداکثر کردن سود است و نه لزوماً بر اساس رفاه عمومی.

شرکت‌های تعاونی:

• تأمین رفاه عمومی: در مقابل، شرکت‌های تعاونی بر مبنای تمامیت اجتماعی و فکر جمعی تأسیس می‌شوند. هدف اصلی آن‌ها تأمین رفاه و سعادت عمومی است. شرکت‌های تعاونی به همکاری‌های متقابل، دموکراسی و آزادی تأکید می‌کنند و سعی دارند تا اعضا را به مشارکت فعال در تصمیم‌گیری‌ها و مدیریت تشویق کنند.
• تقویت روح همیاری: در این نوع شرکت‌ها، اصول همیاری و همبستگی میان اعضا به برجستگی می‌رسند. رفتارهای اجتماعی در شرکت‌های تعاونی معمولاً به گونه‌ای است که به تقویت روابط و همکاری‌ها کمک می‌کند و در نهایت به ایجاد یک جامعه سالم‌تر و بهتر منجر می‌شود.

نتیجه‌گیری

در نهایت، تفاوت شرکت های تعاونی و غیر تعاونی مؤثری که میان شرکت‌های تعاونی و تجاری وجود دارد، نشان‌دهنده رویکردهای متفاوت در تحقق اهداف اقتصادی و اجتماعی است. شرکت‌های تعاونی با تأکید بر همیاری، همکاری و رفاه عمومی، به عنوان رکن‌های اساسی در ایجاد جوامع پایدار و اجتماعی عمل می‌کنند، در حالی که شرکت‌های تجاری بیشتر تحت تأثیر نفع‌پرستی و رقابت‌های اقتصادی قرار دارند. این تفاوت‌ها می‌تواند تأثیرات عمیقی بر روی کشش اجتماعی، اقتصادی و حتی فرهنگی جوامع داشته باشد.