مدیر عامل شرکت سهامی خاص

شرایط مدیر عامل شرکت سهامی خاص

شرایط مدیر عامل شرکت سهامی خاص

به موجب ماده ۱۲۴ لایحه قانونی :۱۳۴۷ هیئت مدیره باید اقلا یک نفر شخص حقیقی را به مدیریت عامل شرکت بر گزیند… این شخص در مقابل اشخاص ثالث نماینده شرکت محسوب میشو.د ماده ۱۲۵ لایحه قانونی ۱۳۴۷). در نتیجه مدیر عامل از ارکان الزامی و به عبارت دیگر از ارکان اساسی شرکت سهامی است که باید وضعیت حقوقی و اختیارات او را بررسی کنیم.

وضعیت حقوقی مدیر عامل

برای بررسی وضعیت حقوقی مدیر عامل لازم است به سه نکته مهم پرداخته شود: انتصاب مدیر عامل ختم وظایف او و حقوق و تعهدات فردی او در شرکت است.

الف) انتصاب مدیر عامل

مدیر عامل از میان اعضای هیئت مدیره یا اشخاص خارج از آن برگزیده می شود. انتخاب مدیر عامل در صلاحیت هیئت مدیره است ماده ۱۲۴ لایحه قانونی ۱۳۴۷) .

مدیر عامل حتماً باید از میان اشخاص حقیقی انتخاب شود. همان ماده اگر مدیر عامل عضو هیئت مدیره باشد مدت مدیریت عامل او نمیتواند از مدت عضویت او در هیئت مدیره بیشتر باشد. (قسمت میانی ماده ۱۲۴ لایحه قانونی ۱۳۴۷) هیچ کس نمیتواند در عین حال مدیریت عامل بیش از یک شرکت را داشته باشد. (قسمت اول ماده ۱۲۶ لایحه قانونی ،(۱۳۴۷ مع ذلک اقدامات مدیر عاملی که در بیش از یک شرکت دارای سمت مدیریت عامل است.

سمت ها در شرکت سهامی خاص

در یک شرکت سهامی خاص، سهم داران به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: سهامداران عادی و سهامداران انحصاری. سهامداران عادی، افراد یا سازمان‌هایی هستند که سهام شرکت را به صورت عادی و بدون داشتن تأثیر ویژه‌ای بر مدیریت شرکت دارند. این افراد معمولاً به منظور سرمایه‌گذاری در شرکت و کسب سود از فعالیت‌های آن، سهام شرکت را تهیه کرده‌اند.

از سوی دیگر، سهامداران انحصاری، افراد یا سازمان‌هایی هستند که نقش تعیین‌کننده‌ای در مدیریت و تصمیم‌گیری‌های شرکت دارند. این افراد معمولاً با داشتن تعداد سهام بسیار زیاد یا با داشتن سهام‌های خاص که حق رأی بسیار بالایی دارند، توانایی تأثیرگذاری قابل توجهی بر روند کار شرکت را دارند.

بنابراین، سهامداران عادی و انحصاری در یک شرکت سهامی خاص، نقش‌های مختلفی را ایفا می‌کنند. هر یک از این دسته‌ها تأثیر مستقل خود را بر روند کار و تصمیم‌گیری‌های شرکت دارند و با توجه به نقش و تأثیر خود، مسئولیت‌ها و حقوق مختلفی را نسبت به شرکت و سایر سهامداران دارند.

مدت زمان انتخاب مدیر عامل شرکت سهامی خاص

با توجه به ماده ۱۰۷ قانون تجارت، انتخاب مدیر عامل شرکت سهامی خاص توسط هیأت مدیره انجام می‌شود. این انتخاب باید با رعایت اصول و مقررات شرکت، به نحوی صورت گیرد. که منجر به انتخاب شخصی با توانایی‌ها و صلاحیت‌های لازم برای رهبری و مدیریت شرکت گردد. برای انتخاب مدیر عامل، هیأت مدیره باید با دقت و با توجه به نیازهای شرکت و صلاحیت‌های مورد نیاز برای این پست، اقدام به جستجو، انتخاب و تعیین شخص مناسب نماید.

مدت زمان انتصاب مدیر عامل

مدت زمان انتصاب مدیر عامل توسط هیأت مدیره بر اساس ماده ۱۰۷ قانون تجارت، به طور کلی به دوره‌ای از حداکثر 2 سال محدود می‌شود. البته این مدت زمان قابل تمدید نیز می‌باشد. در صورتی که هیأت مدیره قصد داشته باشد که مدیر عامل را برای دوره‌ای بیشتر از 2 سال منصوب نماید، قانون به هیات مدیره اجازه نمیدهد. هر چند که در  مجمع عمومی فوق العاده، به تصویب رسیده باشد.

اهمیت انتخاب سمت مدیر عامل

با توجه به اهمیت و تأثیرگذاری نقش مدیر عامل بر روند کارکرد شرکت، انتخاب و تعیین این پست نیازمند دقت و حساسیت بالای هیأت مدیره است. به همین دلیل، هیأت مدیره باید با توجه به استراتژی‌ها و اهداف شرکت، به دقت و با رعایت اصول حاکم بر انتخاب مدیر عامل، اقدام به انتخاب شخص مناسب نماید. تا بتواند با توانایی‌ها و صلاحیت‌های لازم، شرکت را به بهترین شکل رهبری و مدیریت نماید.

در مقابل صاحبان سهام و اشخاص ثالث معتبر است. مسئولیتهای سمت مدیریت عامل شامل حال او نیز خواهد شد (قسمت آخر ماده ۱۲۶ لایحه قانونی ۱۳۴۷).

تعیین مدت تصدی مدیر عامل نیز بر عهده هیئت مدیره است؛ ولی مسئله ای که در اینجا مطرح میشود این است. که آیا دوره مدیریت عامل ممکن است از دو سال بیشتر باشد. یا خیر علت طرح این سؤال این است که قانون گذار به صراحت این نکته را پیش بینی نکرده است.

مدت انتخاب مدیر عاملی که عضو هیات مدیره باشد؟

در حالی که مدت عضویت در هیئت مدیره را به طور صریح پیش بینی کرده است. (ماده ۱۰۹ لایحه قانونی ۱۳۴۷). به نظر می رسد. مدت مدیریت مدیر عامل نمی تواند از دو سال بیشتر باشد. درواقع، اگر مدیر عامل از اعضای هیئت مدیره باشد. دوره مدیریت عامل او از مدت باقیمانده مدیریت او بیشتر نخواهد بود؛ قانون گذار این امر را در ماده ۱۲۴ لایحه قانونی ۱۳۴۷ به صراحت پیش بینی کرده است (ماده ۱۲۴ لایحه قانونی ۱۳۴۷).

اگر مدیر عامل شخصی خارج از هیئت مدیره باشد. باز هم مدت مأموریت او از دو سال بیشتر نخواهد بود، چه اعضای هیئت مدیره در حدود اختیارات خود حق انتخاب مدیر عامل را دارند چون اختیار آنان بیش از دو سال ،نیست مدت مأموریت مدیر عامل را نیز نمی توانند بیش از دو سال معین کنند. انتخاب مجدد مدیر عامل ،مانند اعضای هیئت مدیره بلامانع است.

اگرچه قانون گذار به صراحت این نکته را بیان نکرده آن را منع هم نکرده است. هیئت مدیره میتواند بیش از یک مدیر عامل انتخاب کند (قسمت اول ماده ۱۲۴ لایحه قانونی ۱۳۴۷)؛ با این حال به سبب مشکلاتی که در تبیین اختیارات هر کدام از آنان پیش میآید. در عمل هرگز دیده نشده است شرکتی بیش از یک مدیر عامل داشته باشد.

سمت قائم مقام مدیر عامل شرکت

هر گاه مدیر عامل اختیار انتخاب قائم مقام را داشته باشد. می تواند شخص یا اشخاصی را برای امور خاص قائم مقام خود کند، ولی این انتخاب مسئولیتهای او را در تصدی امور شرکت به عنوان مدیر عامل محدود نمیکند. مدت انتخاب قائم مقام مدیر عامل حداکثر 2 سال است.

آیا مدیر عامل می تواند رئیس هیئت مدیره باشد؟

((مدیر عامل شرکت نمیتواند در عین حال رئیس هیئت مدیره همان شرکت باشد، مگر با تصویب سه چهارم آرای حاضر در مجمع عمومی (قسمت اخیر ماده ۱۲۴ لایحه قانونی . ۱۳۴۷ ). همان طور که گفته شد این قاعده به خاطر آن وضع شده که مقام کنترل کننده رئیس هیئت مدیره و کنترل شونده (مدیر عامل) در یک نفر جمع نشود.

مگر آنکه هیئت مدیره با اکثریتی قابل ملاحظه از آراء به آنها رأی دهد. مع ذلک نکته عجیبی که در این ماده به چشم میخورد این است. این ماده تعیین اینکه یک نفر میتواند در عین حال رئیس هیئت مدیره و مدیر عامل باشد .یا خیر را گذاشته است. این راه حل با اصل سلسله مراتب بودن سازماندهی شرکت منافع  دارد که تعیین سمت ریاست هیئت مدیره و مدیر عامل را در مواد ۱۱۹ و ۱۲۴ لایحه قانونی بر عهده خود هیئت مدیره گذاشته است.

این یکی از ابداعات قانون گذار ایران است. در زمان حکومت قانون ۱۹۶۶ فرانسه راجع به شركتها  وجود نداشته است.  در واقع در گذشته در در کشور فرانسه قانون ۱۹۶۶ تنها رئیس هیئت مدیره را نماینده شرکت میدانست. که علاوه بر وظایف رئیس هیئت مدیره وظایف اجرایی شرکت را انجام میداد. نمایندگی شرکت را در مقام مدیر عامل به عهده داشت.

در چنین شرایطی انتخاب مدیر عامل مستقل از رئیس هیئت مدیره مطرح نبود. تا در این مورد که آیا شخص واحد میتواند هم رئیس هیئت مدیره باشد. هم مدیر عامل تصمیم گیری خاصی صورت گیرد.

انتخاب رئیس هیئت مدیره و مدیر عامل

انتخاب رئیس هیئت مدیره هم که بر عهده خود هیئت بود. در حال حاضر نیز که مدیر عامل از رئیس هیئت مدیره مستقل است،  ولی امکان انجام این دو مأموریت توسط شخص واحد قابل تصور قانون این کشور این تصمیم که این دو سمت باید توسط یک یا دو نفر انجام شود. بر عهده هیئت مدیره است .(ماده۱ – ۵۱-۲۲۵ ق. ت).

اما در شرایط قانون گذاری فعلی ایران ، با وجود آنکه معلوم نیست که چرا گذاشته است چاره ای نیست. قانون گذار اتخاذ این تصمیم را بر عهده مجمع عمومی جز اینکه مفاد ماده ۱۲۴ لایحه قانونی اجرا شود. و این تنها در فرضی قابل اعمال است.

که مجمع عمومی که اعضای هیئت مدیره را انتخاب میکند. در همان زمان، اگر می خواهد رئیس هیئت مدیره در عین حال مدیر عامل باشد، شخص مورد نظر را انتخاب و منصوب کند. هیئت مدیره نمیتواند به این امر مبادرت کند. این قاعده البته یک قاعده استثنایی است و اگر قرار باشد.

که رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل دو شخص متفاوت باشند. انتخاب این شخص انحصارا بر عهده هیئت مدیره است. و صلاحیت مجمع منحصر به همان فرض پیش بینی شده در ماده ۱۲۴ لایحه قانونی است. مدیر عامل را نمیتوان از میان اشخاصی که مشمول ماده ۱۱۱ لایحه قانونی ۱۳۴۷ هستند. انتخاب کرد (ماده ۱۲۶ لایحه قانونی ۱۳۴۷)؛

در غیر این صورت دادگاه به تقاضای هر ذی نفع حكم عزل او را صادر خواهد کرد. (ماده ۱۲۷ لایحه قانونی ۱۳۴۷). آنچه قبلاً در این خصوص در رابطه با اعضای هیئت مدیره گفته شد در مورد مدیر عامل نیز صدق می کند.

ب) ختم مأموریت مدیر عامل

مأموریت مدیر عامل با انقضای مدتی که هیئت مدیره برای تصدی او تعیین کرده است. خاتمه مییابد همچنین ممکن است خود او استعفا کند. علاوه بر اینها هیئت مدیره در هر موقع میتواند مدیر عامل را عزل «نماید (تبصره ماده ۱۲۴ لایحه قانونی ۱۳۴۷ ) و مدیر عامل نمیتواند به سبب این عزل تقاضای خسارت کند،

مگر آنکه عزل او در شرایطی صورت گرفته باشد .که خطا تلقی شود و در چنین صورتی می تواند تقاضای خسارت کند. و نمیتواند مدعی بازگشت به تصدی مدیریت شرکت شود. هر شرطی خلاف قابلیت عزل مدیر عامل بین او و شرکت مقرر شده باشد باطل و بلا اثر است.

در واقع، هدف قانون گذار از وضع قواعد مذکور این بوده است که مدیر عامل را کاملاً تحت انقیاد هیئت مدیره قرار دهد. به ویژه اینکه در ماده ۱۲۵ لایحه مذکور پیش بینی کرده است. که هیئت مدیره میتواند اختیارات مدیر عامل را محدود کند؛ مسئله ای که در گفتار بعدی در مورد آن صحبت خواهیم کرد.

مدرک تحصیلی مدیر عامل شرکت

برای تصدی سمت مدیر عامل یک شرکت سهامی خاص، معمولاً مدرک تحصیلی مرتبط با حوزه کسب و کار یا مدیریت از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بر اساس نیازهای شرکت و صنعت مربوطه، معمولاً مدیران عامل دارای مدارک تحصیلی در رشته‌های مختلف از جمله مدیریت، اقتصاد، حسابداری، مهندسی صنایع، بازرگانی و حقوق می‌باشند. همچنین تجربه کاری و مهارت‌های مدیریتی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.

افراد با تجربه و دانش کافی در زمینه‌های مختلف کسب و کار، ارتقاء سازمان و دستیابی به اهداف استراتژیک شرکت را تسهیل می‌کنند. البته باید توجه داشت که در برخی حوزه‌ها مانند فناوری اطلاعات، استارتاپ‌ها و صنایع خلاق، مدارک تحصیلی ممکن است اهمیت کمتری داشته باشد. تجربه کاری و دانش عملی بیشتر مورد توجه قرار گیرد.

نحوه عزل مدیر عامل شرکت سهامی خاص

به منظور نحوه عزل مدیر عامل شرکت سهامی خاص، ابتدا بایستی مطابق با مفاد قانونی و اساسنامه شرکت، مجمع عمومی فوق العاده شرکت را به دستور رسمی دعوت نمود. در این مجمع، بایستی با حضور اکثریت سهامداران شرکت، تصمیم به عزل مدیر عامل گرفته شود. سپس بایستی مطابق با مفاد قانونی و اساسنامه، مدیر عامل جدید منصوب و اقدامات لازم برای تسلیم و تحویل دقیق و کامل امور شرکت به مدیر عامل جدید انجام گیرد.

در این راستا، رعایت قوانین و مقررات مربوطه و همچنین اطلاع رسانی به سازمان های مربوطه نیز از جمله اقدامات لازم می‌باشد. در نهایت، پس از انجام تمامی اقدامات لازم، بایستی به سازمان های ثبتی و مالی اطلاع داده شود تا تغییرات مدیریتی شرکت به طور رسمی ثبت گردد.

رئیس هیئت مدیره بالاتر است یا مدیر عامل

در شرکت سهامی خاص، رئیس هیئت مدیره جایگاهی بالاتر از مدیر عامل دارد. وظایف و صلاحیت‌های این سمت نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های اساسی شرکت دارد و مسئولیت‌های گسترده‌ای را بر عهده دارد. رئیس هیئت مدیره به عنوان نماینده‌ای از صاحبان سهام، نظارت بر عملکرد مدیر عامل و سایر اعضای هیئت مدیره را برعهده دارد. مسئول اجرای سیاست‌ها و برنامه‌های تعیین شده توسط هیئت مدیره است.

از طرف دیگر، مدیر عامل به عنوان مسئول اجرایی شرکت، به رهبری تیم اجرایی و اجرای سیاست‌ها و برنامه‌های تصمیم‌گیری شده توسط هیئت مدیره مشغول است. هر دو سمت از اهمیت بسزایی برخوردارند و با همکاری و هماهنگی مناسب، به پیشرفت و توسعه شرکت کمک می‌کنند.

وظایف مدیر عامل شرکت سهامی خاص

وظایف مدیر عامل شرکت سهامی خاص باید مطابق با قوانین و مقررات شرکت عمل کند. بر اساس ماده ۱۲۴ قانون تجارت، وظایف مدیر عامل به این صورت تعریف شده است: «هیأت مدیره موظف است شخص حقیقی با عنوان شغلی مدیر عامل را انتخاب کرده و حدود اختیارات و حقوق وی را در سال جاری مشخص کند.» وظایف و مسئولیت‌های مدیر عامل بستگی به نوع محصول، اهداف و استراتژی‌های شرکت و همچنین اندازه و توسعه سازمان دارد.

در شرکت‌های کوچک‌تر، وظایف مدیر عامل ممکن است گسترده‌تر باشد.  او ممکن است به جای مدیر منابع انسانی، وظایفی مانند استخدام را نیز بر عهده بگیرد. در مقابل، در شرکت‌های بزرگ‌تر، مدیر عامل بیشتر بر روی تعیین استراتژی‌ها و برنامه‌ها برای دستیابی به اهداف شرکت تمرکز می‌کند.

شرایط انتخاب مدیر عامل در شرکت سهامی خاص

شرایط انتخاب مدیر عامل در شرکت‌ سهامی خاص، شرایط زیر الزامی است:

۱. نامزدهای مدیریت باید از افرادی باشند که در ماده (۱۱۱) قانون تجارت ذکر شده‌اند، یعنی:
– نباید زندانی باشند و اعلام ورشکستگی کرده باشند.
– نباید در مدت محرومیت به دلیل ارتکاب جرم یا یکی از جنایات ذکر شده، از حقوق اجتماعی خود محروم شوند. این جنایات شامل سرقت، خیانت در امانت، کلاهبرداری، اختلاس و تصرف غیرقانونی در اموال عمومی است.

۲. مدیر عامل نمی‌تواند همزمان مدیریت بیش از یک شرکت را بر عهده داشته باشد.

۳. اگر مدیر عامل از بین اعضای هیأت مدیره انتخاب شود. بخواهد رئیس هیأت مدیره نیز باشد، این موضوع باید در مجمع عمومی عادی مطرح شود. در صورتی که سه چهارم آرای حاضر در مجمع عمومی به این موضوع رأی مثبت دهند، آن مدیر عامل می‌تواند رئیس هیأت مدیره باشد.

بنابراین، مدیر عاملی که از خارج از هیأت مدیره انتخاب شده، نمی‌تواند همزمان کاندیدای ریاست هیأت مدیره باشد، زیرا طبق ماده ۱۱۹ قانون اصلاح قسمتی از قانون تجارت مصوب ۲۴/۱۲/۱۳۴۷، رئیس هیأت مدیره باید از بین اعضای هیأت مدیره انتخاب شود.