ساختار قانونی هیات مدیره

ساختار قانونی هیات مدیره

انتخاب اعضای هیات مدیره شرکت ها

انتخاب اعضای هیات مدیره شرکت‌ها یکی از مهم‌ترین فرآیندهای مدیریتی در ساختار قانونی شرکت‌هاست که بر اساس قوانین تجارت و مقررات اساسنامه هر شرکت انجام می‌شود.

این فرآیند شامل تعیین سمت‌هایی نظیر رئیس و نایب رئیس، مشخص کردن مدت زمان مأموریت، تعیین حقوق و مزایا، و وظایف کلیدی اعضای هیات مدیره است. همچنین انتخاب اعضا در شرکت‌های سهامی عام، سهامی خاص، با مسئولیت محدود، موسسات غیرتجاری و شرکت‌های تعاونی بر اساس شرایط اختصاصی هر نوع شرکت صورت می‌گیرد.

نقش هیات مدیره در مدیریت راهبردی، تضمین عملکرد کارآمد و حفظ منافع سهامداران بسیار حیاتی است و تغییرات در ترکیب آن باید با رعایت قوانین و ثبت دقیق تغییرات انجام شود.

ساختار هیات مدیره از نظر اعضای آن

ساختار قانونی هیات مدیره از نظر تفکیک اعضای آن به اعضای حقیقی و حقوقی و نیز عضو موظف و غیر موظف و نوع تحصیلات و تجربه کاری شایسته توجه است. در اصلاحیه قانون تجارت در مورد ساختار هیات مدیره نکاتی درج شده است.

سمت های اعضای هیات مدیره کدامند؟

هیئت مدیره در اولین جلسه خود از بین اعضای هیات یک رئیس و یک نایب رئیس که باید شخص حقیقی باشند. برای هیئت مدیره تعیین مینماید. بنابراین سایر اعضای هیئت مدیره عضو عادی این هیئت بوده اما در راگیری ها همه اعضا از جایگاه برابر برخوردارند.

مدت انتخاب اعضای هیات مدیره

مدت ریاست رئیس و نایب رئیس هیات مدیره بیش از مدت عضویت آنها در هیئت مدیره نخواهد بود.

به این ترتیب اگر اشخاصی از همان آغاز کار هیئت مدیره به عنوان رئیس و نایب رئیس هیات برگزیده شوند. مدت اشتغال آنان در این سمت ها در شرکت سهامی خاص  حداکثر همان دو سال دوره مأموریت قانونی هیئت مدیره خواهد بود.  و چنانچه اشخاصی در آغاز سال دوم مأموریت هیئت مدیره به این سمتها برگزیده شوند، تنها برای یک سال باقی مانده از دوره مأموریت هیئت مدیره میتوانند در این سمتها جای داشته باشند.

بررسی ساختار اصلی هیات مدیره شرکت

ساختار هیأت مدیره شرکت سهامی از دو منظر قابل بررسی است از یک منظر ساختار اصلی هیات مدیره در ماده ۱۱۹ قانون اصلاح قسمتی از قانون تجارت ۱۳۴۷ به شرح زیر پیش بینی شده است.  هیأت مدیره در اولین جلسۀ خود از بین اعضای هیأت یک رئیس و یک نایب رئیس که باید شخص حقیقی باشند. برای هیأت مدیره تعیین می نماید.

همانگونه که از مقررات بالا بر می آید در هیأت مدیره یک رئیس و یک نایب رئیس تعیین می گردد. و در شرکت سهامی عام دیگر اعضاء و در شرکت سهامی خاص اگر اعضای دیگری باشند. اعضای عادی هیات مدیره به شمار می روند.

بخش دوم ماده حکمی بدیهی را مقرر داشته که مطابق آن مدت ریاست رئیس و نیابت نایب رئیس هیأت مدیره بیش از مدت عضویت آنها در هیأت مدیره نخواهد بود.

انتخاب هیات مدیره در فاصله های زمانی مختلف

بنابراین اگر رئیس یا نائب رئیس هیأت مدیره از همان ابتدای دورۀ دو سالۀ به عضویت هیأت مدیره انتخاب شده باشد. سمت ایشان تا پایان دوره دو ساله اعتبار خواهد داشت. و در صورتی که در ميانه دورۀ هیأت مدیره مثلاً آخر سال اول به ریاست و نایب رئیسی انتخاب شوند، تنها برای مدت باقی مانده مجاز به تصدی چنین سمتی می باشند.

شخصیت حقیقی بودن سمت های هیات مدیره

نکته شایان توجه دیگر در مقررة بالا آن است که رئیس و نایب رئیس هیأت مدیره باید شخص حقیقی باشند. با توجه به تبصره یک ماده بالا که مطابق آن از نظر اجرای مفاد این ماده شخص حقیقی که به عنوان نماینده شخص حقوقی عضو هیأت مدیره معرفی شده باشد.

در حکم عضو هیأت مدیره تلقی خواهد شد، شخص حقیقی نمایندۀ شخص حقوقی می تواند به نمایندگی از شخص حقوقی به عنوان رئیس و یا نایب رئیس انتخاب گردد. چنین شخصی کلیه تعهدات و مسئولیتهای عضو هیأت مدیره را دارا خواهد بود.

ساختار هیأت مدیره از دیدگاه دیگری نیز شایان توجه است. که آن عبارت از توصیف اعضای هیأت مدیره به عضو موظف و غیر موظف می.باشد. عضو موظف هیأت مدیره با مدیر مقیم به مدیری گفته می شود که در شرکت حضور داشته و در امور اجرائی دخالت دارد در قانون هیچ تعریف و تو از مدیر موظف یا غیر موظف به دست داده نشده است.

لکن در مادۀ ۱۳۴ قانون اصلاح قسمتی از قانون تجارت ۱۳۴۷ که ناظر به تعیین حق الزحمه مدیران می باشد. تنها به عنوان مدیران غیر موظف بدون هیچ توضیحی اشاره نموده است.

منظور از مدیر موظف چیست؟

منظور از مدیر موظف شخصی است که معمولاً علاوه بر سمت عضویت هیأت مدیره مسئولیت یکی از بخش های اجرایی مثلاً سرپرستی بخش تولید را در اختیار دارد. و یا بدون داشتن مسئولیت اجرایی در شرکت، حضورش ثابت بوده و اصطلاحاً مدیر مقیم است.

منظور از مدیر غیر موظف چیست؟

در مقابل مدیر غیر موظف یا غیر مقیم به مدیری گفته می شود که تنها برای شرکت در جلسات هیأت مدیره یا امضای قراردادها و اسناد در شرکت حضور مییابد و بنابراین سمت اجرائی در شرکت بر عهده ندارد.

مسئولیت انتخاب و یا برکناری سمت های هیات مدیره با کیست؟

در بخش پایانی ماده ۱۱۹ نیز برکناری رئیس و نایب رئیس هیات مدیره از سمتهای شان تصمیمی گروهی دانسته شده و هر ترتیبی بر خلاف آن، بی اعتبار به شمار آمده است. بنابراین به موجب مقررات اساس نامه با تصمیم مجامع عمومی اختیار هیئت مدیره در گزینش و برکناری رئیس و نایب رئیس این هیئت محدود یا سلب نمی شود.

مسئولیت سمت رئیس هیات مدیره

به موجب تبصره ۱ ماده ۱۱۹ ، شخص حقیقی که به عنوان نماینده شخص حقوقی عضو هیات مدیره برگزیده شده از نظر اجرای مفاد این ماده به عنوان عضو هیئت مدیره منظور می شود. رئیس هیئت مدیره نقشی کلیدی در اداره شرکت سهامی را داراست. وی افزون بر دعوت از مجامع عمومی به نمایندگی از هیئت مدیره و نیز دعوت از اعضای هیئت مدیره برای تشکیل جلسات اداره جلسات مجامع عمومی و جلسات هیئت مدیره را نیز برعهده دارد.

نائب رئیس هیات مدیره شرکت

به موجب تبصره ۲ ماده ۱۱۹، چنانچه ی هیئت مدیره به طور موقت نتواند وظایفش را انجام دهد، نایب رئیس هیات مدیره وظایف وی را انجام خواهد داد. مفاد ماده ۱۱۹ اصلاحیه قانون تجارت در ماده ۵۹۷ پیش نویس قانون تجارت جدید نیز تکرار شده و بازتاب یافته است.

هیات مدیره تا چه موقع در سمت خود باقی می ماند؟

در اصلاحیه قانون تجارت اعضای هیات مدیره مکلف شده اند با پایان مدت مأموریتشان به عنوان مدیران شرکت تا هنگام برگزاری مجمع عمومی سالانه و گزینش مدیران جدید هم چنان به اداره شرکت بپردازند. به موجب ماده ۱۳۶: در صورت انقضای مدت مأموریت ،مدیران تا زمان انتخاب مدیران جدید مدیران سابق کماکان مسئول امور شرکت و اداره آن خواهند بود. هرگاه مراجع موظف به دعوت مجمع عمومی به وظیفه خود عمل نکنند، هر ذی نفع می تواند از مرجع ثبت شرکتها دعوت مجمع عمومی عادی را برای انتخاب مدیران تقاضا نماید.

ساختار قانونی هیات مدیره

رویه برگزاری مجمع عمومی توسط هیات مدیره

اما در پیش نویس قانون تجارت جدید هیئت مدیره موظف شده است ظرف یک ماه پیش از اتمام مدت مأموریت خود از مجمع عمومی برای انتخاب اعضای هیات مدیره جدید دعوت کند. به موجب ماده ۶۱۳؛

«هیئت مدیره موظف است ظرف یک ماه قبل از انقضای مدت ماموریت از مجمع عمومی برای انتخاب اعضای هیئت مدیره دعوت کند. در صورتی که هیئت مدیره از مجمع دعوت نکند.  و یا به هر دلیلی مانع تشکیل آن شود، بازرس موظف است ظرف مدت دو هفته از مجمع دعوت کند و در صورت خودداری بازرس از

وظیفه بازرس در صورتیکه هیات مدیره اقدام به دعوت برگزاری مجمع نکند؟

دعوت و یا عدم وجود بازرس در شرکت دارندگان سرمایه شرکت حق خواهند داشت مستقیماً به دعوت مجمع اقدام کنند. به شرط آنکه کلیه تشریفات راجع به دعوت مجمع را رعایت کند. و علاوه بر ذکر دستور جلسه، عدم دعوت از مجمع توسط هیات مدیره و یا بازرس را در دعوتنامه قید کنند.

وظیفه دادگاه هنگامی که هیچیک از مدیران و بازرسان شرکت مجمع برگزار نکنند؟

در صورتی که به هر دلیل مجمع برگزار نشود. و یا نسبت به انتخاب هیئت مدیره اتخاذ تصمیم نکند. هر ذی نفع می تواند از دادگاه تجارتی ذی صلاح درخواست تعیین هیات مدیره کند.  دادگاه تجارتی مکلف است به ترتیب از میان صاحبان بیشترین سرمایه یا سهام هیئت مدیره را انتخاب کند. در صورتی که صاحبان سرمایه یا سهام واجد شرایط لازم برای احراز سمت هیئت مدیره نباشند.  دادگاه تجارتی نسبت به چگونگی ادامه فعالیت شرکت یا انحلال آن اتخاذ تصمیم خواهد نمود.

رئیس و نایب رئیس هیات مدیره شخص حقیقی باشد یا حقوقی

نکته شایان توجه دیگر در مقررة بالا آن است که رئیس و نایب رئیس هیات مدیره باید شخص حقیقی باشند. با توجه به تبصره یک ماده بالا که مطابق آن از نظر اجرای مفاد این ماده شخص حقیقی که به عنوان نماینده شخص حقوقی عضو هیات مدیره معرفی شده باشد.در حکم عضو هیات مدیره تلقی خواهد شد،

شخص حقیقی نماینده شخص حقوقی می تواند به نمایندگی از شخص حقوقی به عنوان رئیس و یا نایب رئیس انتخاب گردد. چنین شخصی کلیه تعهدات و مسئولیت های عضو هیات مدیره را دارا خواهد بود.